Το ΚΕΤΩΑ τιμά τον μεγάλο ευεργέτη του Ωδείου Αθηνών

Παρασκευή, 14 Νοεμβρίου 2025, Ώρα 19:00
Αίθουσα Χάρης Ξανθουδάκης
Είσοδος Ελεύθερη

Το ΚΕΤΩΑ τιμά τη μνήμη του Ευάγγελου Θ. Τσαμουρτζή (1885-1965), με αφορμή τη συμπλήρωση 140 ετών από τη γέννησή του και απονέμει έπαινο στην κόρη του Μυρσίνη Τσαμουρτζή-Λεβαντή, για τη φροντίδα και διαφύλαξη του πολύτιμου Αρχείου του.

Το αρχειακό υλικό, που περιλαμβάνει άγνωστα μουσικά χειρόγραφα, φωτογραφίες και αλληλογραφία παραχωρήθηκε για ψηφιοποίηση στο ΚΕΤΩΑ και μέρος του θα παρουσιαστεί στην εκδήλωση από τον μουσικολόγο και ερευνητή του ΚΕΤΩΑ Ιωάννη Τσαγκαράκη.

Ο Ευάγγελος Τσαμουρτζής, εκτός από μεγάλος ευεργέτης του Ωδείου, υπήρξε και εφευρέτης ενός πρωτοποριακού μουσικού οργάνου – ενός είδους διπλής άρπας – του Πολύχορδου. Η βράβευση της Μυρσίνης Τσαμουρτζή αποτελεί ένα μικρό αλλά ουσιαστικό δείγμα καθυστερημένης αναγνώρισης της προσφοράς του πατέρα της. Το ΚΕΤΩΑ σχεδιάζει την έκδοση ειδικού τόμου αφιερωμένου στην πολύπλευρη δράση του Ευάγγελου Τσαμουρτζή, αλλά και την επανεμφάνιση του Πολύχορδου στη σκηνή.

Το ΚΕΤΩΑ καλεί όποιον διαθέτει Πολύχορδο ή σχετικό υλικό να επικοινωνήσει στην ηλεκτρονική διεύθυνση archives@athensconservatoire.gr ή στο 210-7240673, συμβάλλοντας στη διάσωση της ιστορικής μνήμης ενός μοναδικού δημιουργού του ελληνικού μουσικού πολιτισμού.

Ο Ευάγγελος Τσαμουρτζής και η κληρονομιά ενός ανιδιοτελούς δημιουργού

Ένας εφευρέτης με εθνικό όραμα

Ο Ευάγγελος Τσαμουρτζής έφτασε στην Αθήνα το 1910 από τη Μικρά Ασία – φτωχός και μόνος – αλλά προικισμένος με σπάνιο μουσικό ταλέντο. Τυφλός από την ηλικία των τριών ετών, διέθετε σπάνιο ακουστικό χάρισμα και αξιοθαύμαστη εφευρετική φύση.
Ο διευθυντής του Ωδείου, Γεώργιος Νάζος, και η Ιφιγένεια Συγγρού υπήρξαν από τους πρώτους που διέκριναν το ταλέντο του, εξασφαλίζοντάς του χορηγίες για τις σπουδές του στη Βιέννη, όπου εκπαιδεύτηκε στη μουσική με το σύστημα Braille και στην επισκευή και χόρδισμα πιάνων.

Για περισσότερα από σαράντα χρόνια, ο Τσαμουρτζής εξέλιξε το επίπεδο της συναυλιακής ζωής της Αθήνας, προσφέροντας όργανα και υπηρεσίες χορδίσματος υψηλής ποιότητας και υπηρετώντας το Ωδείο Αθηνών ως χορδιστής, χορηγός και αγωνοθέτης.

Ιδιαίτερη θέση στο έργο του κατέχει η εφεύρεση του Πολύχορδου (1935), ενός πρωτοποριακού μουσικού οργάνου – είδους διπλής άρπας – το οποίο παρουσίασε το 1938 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το όργανο απέσπασε διθυραμβικές κριτικές και ο Τσαμουρτζής δέχτηκε προτάσεις εξαγοράς της πατέντας. Παρά τις δελεαστικές προσφορές από ξένους οίκους, ο Τσαμουρτζής επέμεινε το Πολύχορδο να διατηρηθεί ως μια εφεύρεση ελληνική και η παραγωγή του να παραμείνει στην Ελλάδα.

Ο Δημήτρης Μητρόπουλος υποστήριξε ενεργά την προσπάθεια, εισηγούμενος την απονομή του Μαυρογενείου Βραβείου της Ακαδημίας Αθηνών, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1936. Επίσης, ο συνθέτης Δημήτρης Λεβίδης συνέθεσε έργα για Πολύχορδο και, μαζί με την πρώτη καθηγήτρια άρπας του Ωδείου Αθηνών, Ματθίλδη Βασενχόβεν, συνέγραψε ειδική μέθοδο για τη διδασκαλία του οργάνου.

Το 1937 ο Τσαμουρτζής ίδρυσε την Ειδική Σχολή Πολύχορδου του Ωδείου Αθηνών, όμως η λειτουργία της διακόπηκε με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ίδιος ουδέποτε ενδιαφέρθηκε για τα οικονομικά οφέλη της εφεύρευσής του. Πίστευε πως η διάδοση του Πολύχορδου θα εξύψωνε τη μουσική παιδεία της πατρίδας και θα καθιέρωνε ένα όργανο με ελληνική ταυτότητα, ικανό να σταθεί διεθνώς και ως ισότιμο μέλος ανάμεσα στα όργανα της συμφωνικής ορχήστρας.

Αν και επίσημοι φορείς είχαν δείξει αρχικά ενδιαφέρον, η σύγκρουση του ιδεαλιστικού  οράματος του Τσαμουρτζή με τη λογική της εμπορικής εκμετάλλευσης από το κράτος – σε συνδυασμό με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο – οδήγησαν το Πολύχορδο στη λήθη.

Ένας ευεργέτης με ανεκτίμητο ήθος

Ο Ευάγγελος Τσαμουρτζής δεν υπήρξε ποτέ πλούσιος ούτε κατείχε αξιώματα. Παρ’ όλα αυτά, στάθηκε ευεργέτης του Ωδείου Αθηνών και άλλων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, στηρίζοντας άπορους μουσικούς με κάθε τρόπο – πάντοτε ανιδιοτελώς και συχνά ανωνύμως.

Διοργάνωσε αδιάβλητους μουσικούς διαγωνισμούς, δώρισε πιάνα και άλλα όργανα και χρηματοδότησε υποτροφίες για ταλαντούχους μαθητές, ενισχύοντας αθόρυβα το έργο τού Ιδρύματος. Οι διεθνούς κύρους εταιρείες Bösendorfer και Steinway τού εμπιστεύθηκαν την αποκλειστική αντιπροσωπεία τους στην Ελλάδα. Στην Αθήνα συντηρούσε τα πιάνα κορυφαίων Ελλήνων πιανιστών, όπως των Δημήτρη Μητρόπουλου και της Τζίνας Μπαχάουερ.
Δημοσιεύματα της εποχής επιβεβαιώνουν ότι είχε την επιμέλεια των πιάνων στα οποία έδωσαν ρεσιτάλ μεγάλοι διεθνείς καλλιτέχνες, όπως οι Arthur Rubinstein, Alfred Cortot, Emil von Sauer και Arthur Schnabel.

Ιωάννης Τσαγκαράκης