HOMMAGE à PROKOFIEV. Συναυλία για Φλάουτο και Πιάνο

Τετάρτη 20 Δεκεμβρίου 2023, ώρα 20:00
Αίθουσα Άρης Γαρουφαλής

//

Με αφορμή τη συμπλήρωση εβδομήντα χρόνων από τον θάνατο του Sergei Prokofiev (1891-1953), οι σολίστ Ναταλία Γεράκη (φλάουτο) και Θοδωρής Τζοβανάκης (πιάνο) ερμηνεύουν ένα πρόγραμμα-αφιέρωμα στον ιδιοφυή Ρώσο συνθέτη, που εμπερικλείει έργα της πρώιμης μέχρι και ύστερης, αριστουργηματικής μουσικής του (έργα 1, 31, 64, 94): τη Σονάτα αρ.1 και τα γοητευτικά Παραμύθια της γιαγιάς για σόλο πιάνο, αποσπάσματα από το δημοφιλές μπαλέτο Ρωμαίος και Ιουλιέτα σε διασκευή για φλάουτο και πιάνο, την εμβληματική Σονάτα σε Ρε μείζονα για Φλάουτο και Πιάνο.

ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ

Γενική Είσοδος 12€  |  Μειωμένο εισιτήριο 6€

Σημείωμα για το πρόγραμμα της συναυλίας, από τη Ναταλία Γεράκη και τον Θοδωρή Τζοβανάκη

Ο Σεργκέι Προκόφιεφ συγκαταλέγεται αναμφίβολα στους μείζονες συνθέτες του 20ού αι. Το τεράστιο μουσικό χάρισμά του διαφάνηκε σε πολύ νεαρή ηλικία. Στα πέντε του μόλις χρόνια συνέθεσε τα πρώτα κομμάτια για πιάνο, ενώ στα εννέα την πρώτη όπερα. Στα δεκατρία έγινε δεκτός στο Κονσερβατόριο Ρίμσκι-Κόρσακοφ της Αγίας Πετρούπολης, όπου σπούδασε πιάνο και σύνθεση. Το χαρακτηριστικό προσωπικό ιδίωμα που ανέπτυξε καθιστά τη μουσική του ιδιαίτερα προσφιλή και άμεσα αναγνωρίσιμη από τις πρώτες κιόλας νότες. Ο Στραβίνσκι δήλωνε πως ο Προκόφιεφ ήταν ο μεγαλύτερος Ρώσος συνθέτης (μετά από τον ίδιο βεβαίως!).

Το καλοκαίρι του 1906 ο δεκαπεντάχρονος Σεργκέι, μαθητής ακόμα στο Κονσερβατόριο, ξεκίνησε να συνθέτει το έργο που στη συνέχεια εξελίχθηκε στη Σονάτα για πιάνο αρ. 1 σε Φα ελάσσονα. Τρία χρόνια αργότερα, έπειτα από συζητήσεις με τους δασκάλους του Ανατόλι Λιάντοφ και Άννα Γεσίποβα, απέρριψε τα δύο τελευταία από τα τρία αρχικά μέρη του έργου, αναθεώρησε το εναρκτήριο Allegro και συμπεριέλαβε τη μονομερή πλέον σονάτα στο επίσημο ρεσιτάλ του πιανιστικού του ντεμπούτου στη Μόσχα, το 1910. Η παρτιτούρα δημοσιεύτηκε τον επόμενο χρόνο στη Μόσχα ως το «Opus 1» του. «Μου αρέσει πολύ για τη φρεσκάδα των θεμάτων, την απόλυτη σαφήνεια της γραφής και τον πιανιστικό τρόπο με τον οποίο αρθρώνεται», κατέγραψε ο νεαρός συνθέτης στο ημερολόγιό του όταν ολοκλήρωσε το κομμάτι. Κάποια χρόνια αργότερα, ίσως λίγο αυτάρεσκα και συγκρίνοντας τη με τα μεταγενέστερα αριστουργήματά του, αναθεώρησε: «Είναι ένα αφελές και απλό κομματάκι που σήμανε το τέλος της πρώιμης περιόδου μου». Ωστόσο, η Σονάτα op.1 παραμένει ένα αξιοσημείωτο επίτευγμα για έναν δεκαπεντάχρονο, ένα έργο δεξιοτεχνικό, άρτια προσαρμοσμένο στο οργανικό του μέσο, βυθισμένο στις πιο προηγμένες αρμονικές πρακτικές της εποχής.

Μετά το ξέσπασμα της Ρωσικής Επανάστασης και την επακόλουθη ασταθή κατάσταση, ο Προκόφιεφ δεν έβρισκε πια στη Ρωσία πρόσφορο έδαφος για την πολυδιάστατη και πρωτοποριακή μουσική του. Πήρε την απόφαση να μετοικίσει στις Ηνωμένες Πολιτείες, παρά την κάποια εύνοια που έχαιρε από υψηλά ιστάμενους του νέου καθεστώτος. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο κομισάριος εκπαίδευσης Ανατόλι Λουνατσάρσκι που δήλωνε: «Εσύ είσαι επαναστάτης στη μουσική, εμείς στη ζωή. Οφείλουμε να δουλέψουμε μαζί. Αφού επιθυμείς όμως τόσο σθεναρά να φύγεις στην Αμερική, δεν θα σταθώ εμπόδιο». Το 1918, κατά τη διάρκεια της αυτοεξορίας του, συνέθεσε τα Παραμύθια της γιαγιάς, ένα σύνολο τεσσάρων πιανιστικών κομματιών που πρωτοερμήνευσε ο ίδιος το 1919 στη Νέα Υόρκη. Τα Παραμύθια της γιαγιάς συνιστούν ιστορίες που αφηγείται μια γιαγιά στο εγγόνι, που καθισμένο στην αγκαλιά της ακούει ευλαβικά. Τα Παραμύθια εκπέμπουν έντονη νοσταλγία, που αποδίδεται με τη χρήση ελάσσονων, αποκλειστικά, κλιμάκων.

Το 1932 ο Προκόφιεφ επέστρεψε οριστικά στη Ρωσία. Το 1935, ύστερα από ανάθεση των Μπαλέτων Κίροφ (Μαριίνσκι) του Λένινγκραντ (Αγ. Πετρούπολης) ολοκλήρωσε τη σύνθεση του μπαλέτου Ρωμαίος και Ιουλιέτα. Η πρεμιέρα ωστόσο καθυστέρησε, καθώς το έργο δέχθηκε μεγάλη αμφισβήτηση εξαιτίας του παράδοξου, ευτυχούς τέλους, σε σχέση με το πρωτότυπο θεατρικό κείμενο του Σαίξπηρ. Ο μαέστρος Γιούρι Φάιερ, αρχιμουσικός των Μπαλέτων Μπαλσόι, προέτρεψε επανειλημμένα τον συνθέτη να αλλάξει την τελική έκβαση, ώστε το έργο να παρουσιαστεί στη Σοβιετική Ένωση. Αντ’ αυτού, ο Προκόφιεφ συνέθεσε ορχηστρικές σουίτες από το μουσικό υλικό του μπαλέτου, που παρουσιάστηκαν στη Μόσχα και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η πρεμιέρα του μπαλέτου πραγματοποιήθηκε εντέλει το 1938 στο Θέατρο Μάχεν στο Μπρνο της Τσεχίας. Το 1940 το έργο ανέβηκε στο Θέατρο Κίροφ, σε χορογραφία του Λεονίντ Λαβρόφσκι (που τροποποίησε, παρά τις αντιρρήσεις του Προκόφιεφ, το τέλος) και τους Γκαλίνα Ουλάνοβα και Κονσταντίν Σεργκέγιεφ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Μετά τη γερμανική εισβολή στη Ρωσία, ο Προκόφιεφ κατέφυγε στην Άλμα Άτα, την πρωτεύουσα της Σοβιετικής Δημοκρατίας του Καζακστάν, κοντά στα κινεζικά σύνορα. Εκεί συνεργάστηκε με τον σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν συνθέτοντας τη μουσική για την ιστορική ταινία Ιβάν ο τρομερός. Εκεί επίσης ολοκλήρωσε, το 1943, την αριστουργηματική Σονάτα για φλάουτο και πιάνο σε Ρε μείζονα. Η πρώτη ερμηνεία της έλαβε χώρα στα τέλη της ίδιας χρονιάς στη Μόσχα από τον φλαουτίστα Νικολάι Χαρκόβσκι και τον πιανίστα Σβιάτοσλαβ Ρίχτερ. Στο ακροατήριο της συναυλίας παρευρισκόταν και ο βιολονίστας Νταβίντ Όιστραχ που έπεισε τον Προκόφιεφ να μεταγράψει το έργο για βιολί και πιάνο (ως Opus 94a). Η Σονάτα για φλάουτο και πιάνο είναι από τα πιο αγαπητά έργα μουσικής δωματίου του 20ού αι. και σημείο αναφοράς στο ρεπερτόριο των φλαουτιστών. Με τη σονάτα αυτή καθιερώθηκε και το Ρε της τέταρτης οκτάβας στην έκταση του οργάνου, μια νότα που ο Προκόφιεφ είχε ήδη εισαγάγει στην ορχηστρική πάρτα του φλάουτου στην πρώτη συμφωνία του, την Κλασική, το 1917.

Με το τέλος Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ως επακόλουθο του «δόγματος Ζντάνοφ», ο ασφυκτικός έλεγχος του Κόμματος στους δημιουργούς και τους καλλιτέχνες εντατικοποιήθηκε. Η μουσική του Προκόφιεφ χαρακτηρίστηκε «φορμαλιστική», ενώ ο ίδιος έπεσε σε δυσμένεια, καταστράφηκε οικονομικά και η υγεία του κλονίστηκε. Ο Σεργκέι Προκόφιεφ έφυγε από τη ζωή στις 5 Μαρτίου του 1953. Την κηδεία του στόλισαν χάρτινα λουλούδια και το πένθιμο εμβατήριο από το μπαλέτο Ρωμαίος και Ιουλιέτα σε μαγνητοφωνημένη εκδοχή, καθώς άπαντες οι μουσικοί και τα άνθη ήταν δεσμευμένα για την κηδεία του Στάλιν που είχε πεθάνει την ίδια μέρα.

//

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΟΥΣΙΚΟΥΣ

Η Ναταλία Γεράκη είναι Ελληνίδα φλαουτίστα με διεθνή παρουσία και εμφανίσεις σε σημαντικές αίθουσες και φεστιβάλ σε ολόκληρη τη Γερμανία, σε πολλές χώρες της Ευρώπης, σε Ασία, Αφρική, Νότια Αμερική. Συνεργάστηκε μεταξύ άλλων με τις Württembergisches Kammerorchester Heilbronn, Staatsoper Stuttgart, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, Καμεράτα-Ορχήστρα Φίλων Μουσικής. Υπήρξε κορυφαία Α’ της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης. Διδάσκει Μεθoδολογία Φλάουτου στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Μουσικής & Παραστατικών Τεχνών της Στουτγάρδης. Επίσης δίδαξε φλάουτο (ΠΜΣ Ερμηνεία Έντεχνης Μουσικής) στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ. Είναι καθηγήτρια φλάουτου στο Ωδείο Αθηνών και τακτικά προσκεκλημένη καθηγήτρια σε διεθνή σεμινάρια. Έχει ηχογραφήσει για τη Βαυαρική Ραδιοφωνία, την Ελληνική Ραδιοφωνία και Τηλεόραση, το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, τη Spektral Records, την Utopia/Μικρή Άρκτος. Μουσική σπούδασε στο Παρίσι (Conservatoire Municipal Nadia & Lili Boulanger) και στη Στουτγάρδη (Staatliche Hochschule für Musik und Darstellende Kunst Stuttgart) με υποτροφία του ΙΚΥ. Είναι υποψήφια διδάκτωρ του ΤΜΣ του ΕΚΠΑ. | www.nataliagerakis.com

//

Ο Θοδωρής Τζοβανάκης σπούδασε πιάνο στην Ελλάδα, τη Γερμανία, τη Σκωτία και την Ολλανδία με υποτροφία του ΙΚΥ και των ιδρυμάτων Yamaha και «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης». Έχει κερδίσει τρία πρώτα βραβεία σε πανελλήνιους διαγωνισμούς, καθώς και το βραβείο McKenzie της Νέας Υόρκης. Ως σολίστ έχει συμπράξει με ορχήστρες από την Ελλάδα, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ολλανδία, την Ουκρανία και το Ισραήλ. Έχει δώσει ρεσιτάλ πιάνου σε Αθήνα, Λευκωσία, Λονδίνο, Εδιμβούργο, Γλασκόβη, Σεντ Άντριους, Βιέννη, Βόννη, Κολωνία, Τεργέστη, Γάνδη, Γενεύη, Άμστερνταμ, Ουτρέχτη, Χάγη, Ρότερνταμ, Μιλάνο, Βελιγράδι, Τελ Αβίβ, Κάιρο, Τρίπολη Λιβύης, Νέα Υόρκη κ.ά. Έχει ηχογραφήσει πέντε δίσκους με έργα ρομαντικών και σύγχρονων συνθετών, μεταξύ των οποίων τα έργα για σόλο πιάνο, καθώς και φωνή και πιάνο των Δημήτρη Μητρόπουλου και Αιμίλιου Ριάδη. Ηχογραφήσεις του έχουν αναμεταδοθεί από την κρατική ραδιοφωνία και τηλεόραση της Ελλάδας, της Ολλανδίας, της Τσεχίας, της Μολδαβίας, της Σερβίας, του Ισραήλ. Είναι καθηγητής πιάνου στο Ωδείο Αθηνών.